Czy wiesz, że nawet najzdrowsza dieta nie dostarczy nam tego, czego potrzebujemy, przy wyjałowionej mikroflorze jelit? To w głównej mierze właśnie ona odpowiada za wchłanianie witamin oraz składników mineralnych, takich jak żelazo, magnez, czy wapń.
Kształtowanie się mikroflory jelitowej.
Flora bakteryjna przewodu pokarmowego człowieka to złożony ekosystem, który kształtuje się od momentu urodzenia. Tworzenie się ekosystemu jelitowego odbywa się powoli, trwa kilka lat i wywiera wpływ na ogólną zachorowalność podczas całego życia. Poród i warunki, w jakich się odbywa, wpływają na pierwotne zasiedlenie przewodu pokarmowego dziecka. Skład mikroflory jelitowej pionierskiej jest bardzo istotny dla dalszego kształtowania się biocenozy przewodu pokarmowego. (…) Innym istotnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się mikroflory jelitowej jest sposób karmienia. Przewód pokarmowy noworodków i niemowląt karmionych mlekiem matki 10 razy liczniej zasiedlają Bifidobacteria i Lactobacilli niż dzieci karmionych sztucznie mieszankami mlekozastępczymi. Sprzyjają temu składniki mleka ludzkiego, zwłaszcza oligosacharydy, które pobudzają aktywność bifidobakterii. Przy sztucznym karmieniu dziecka nie kształtuje się przewaga jakiejkolwiek grupy drobnoustrojów. W 4.-6. miesiącu życia dziecka, czyli w okresie wprowadzania innych produktów, wzrasta kolonizacja jelita przez szczepy E. coli, Bacteroides, Clostridium. Po odstawieniu od piersi u dzieci powyżej 2. roku flora jelitowa upodabnia się do występującej u ludzi dorosłych. Uformowanie się dojrzałej biocenozy ma miejsce u dzieci w wieku 7-10 lat. Jakościowy i ilościowy skład mikroflory jelitowej zdrowego człowieka jest dość zrównoważony i zawiera dominującą przewagę mikroorganizmów korzystnych dla jego zdrowia.
Funkcje, jakie pełni prawidłowa mikroflora jelitowa
Równowaga między liczbą i proporcjami różnych gatunków bakterii w przewodzie pokarmowym normalizuje przepuszczalność, motorykę, metabolizm, odpowiedź immunologiczną i inne funkcje przewodu pokarmowego. Pałeczki kwasu mlekowego odgrywają ważną rolę w procesie fermentacji m.in. polisacharydów w jelicie grubym. Produkty fermentacji obniżają pH jelit, są źródłem energii dla kolonocytów, stymulują rozwój nabłonka jelitowego, regulują gospodarkę mineralną, pobudzając absorpcję z jelita grubego jonów wapnia, magnezu i żelaza.
Czynniki zaburzające skład mikroflory
Skład flory bakteryjnej jelit może ulegać zaburzeniom w wyniku działania szeregu czynników zewnętrznych, takich jak: infekcje wirusowe czy bakteryjne przewodu pokarmowego, stosowanie leków przeciwzapalnych, antybiotyków, chemioterapia, zmiana stylu życia i modelu odżywiania, stres, promienie jonizujące i inne.
Czynniki wzbogacające skład mikroflory
Korzystne oddziaływanie na mikroflorę jelitową można uzyskać po wprowadzeniu do przewodu pokarmowego organizmu pożądanych gatunków bakterii, tj. probiotyków.
Co to są probiotyki i w jakim celu się je stosuje
Probiotyki (greckie pro bios – „dla życia”) to żywe mikroorganizmy (a nawet ich DNA), które po spożyciu w odpowiedniej dawce wywierają korzystne działanie na organizm gospodarza. Bakterie probiotyczne charakteryzuje: pochodzenie od gospodarza (człowieka), zdolność do przetrwania w środowisku przewodu pokarmowego (odporność na niskie pH – <3, kwasy organiczne i żółciowe), zdolność do przeżycia procesów technologicznych oraz pozostania żywymi podczas okresu przechowywania żywności, brak szkodliwości i udokumentowany korzystny wpływ na zdrowie. Najczęściej jako czynniki probiotyczne stosowane są bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus i Bifidobacterium oraz wybrane szczepy Streptococcus, Bacillus, a także drożdże z rodzaju Saccharomyces. Bakterie z rodzaju Lactobacillus wywierają modulujący wpływ na czynność przewodu pokarmowego dzięki wytwarzanym enzymom β-glukanom ułatwiającym trawienie i przyswajanie węglowodanów. Ponadto, poprzez wykształcone mechanizmy kontrolujące, wpływają korzystnie na skład środowiska ekologicznego przewodu pokarmowego, wytwarzając kwas mlekowy, kwas octowy i nadtlenek wodoru oraz substancje bakteriocynopodobne BLIS (bacteriocin-like inhibitory substances) – antybiotyki, nizynę, lactocin S. Bakterie Lactobacillus wykazują antagonizm w stosunku do drobnoustrojów chorobotwórczych kolonizujących błonę śluzową przewodu pokarmowego. Adhezja Lactobacillus do nabłonka powoduje zablokowanie receptorów i osłabienie adhezji enterotoksycznych i enteroinwazyjnych bakterii z rodzaju Salmonella, Campylobacter, Bacteroides fragilis, Escherichia coli (ETEC), a także Helicobacter i wirusów, zwłaszcza rota wirusów.
Coraz większe znaczenie przypisuje się wykorzystaniu bakterii probiotycznych w profilaktyce, jak również leczeniu chorób, w tym także przewodu pokarmowego. Skuteczność probiotyków w leczeniu chorób infekcyjnych przewodu pokarmowego, w szczególności biegunek wirusowych i bakteryjnych, biegunek po stosowaniu antybiotyków, nieswoistych zapaleń jelit oraz zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego, była przedmiotem wielu badań. Wykazano, iż zależnie od szczepu i dawki bakterie probiotyczne przywracają naturalny, właściwie funkcjonujący układ mikroflory jelitowej, hamują rozwój wielu mikroorganizmów chorobotwórczych, łagodzą przebieg i skracają czas trwania niektórych biegunek bakteryjnych i wirusowych, zapobiegają wystąpieniu lub łagodzą przebieg biegunek poantybiotykowych, likwidują bądź zmniejszają objawy nietolerancji laktozy, a także normalizują zaburzenia motoryki jelit. Stwierdzono, iż pałeczki z rodzaju Lactobacillus, które konkurują z bakteriami i wirusami, a zwłaszcza rotawirusami, o miejsce adhezji na komórkach nabłonka jelitowego, zapobiegają lub łagodzą przebieg biegunek przez nie wywoływanych. Najwyższą efektywność terapeutyczną w ostrych biegunkach infekcyjnych, w tym także rotawirusowych oraz poantybiotykowych u niemowląt, wykazano przy podawaniu szczepu Lactobacillus GG należącego do Lactobacillus rhamnosus. Jest to jedyny probiotyk, który w sposób powtarzalny zmniejszał ryzyko występowania biegunki trwającej powyżej 3 dni i skracał czas utrzymywania się biegunki o 17-30 godzin. Szczep ten okazuje się klinicznie najbezpieczniejszym, gdyż po jego stosowaniu nie stwierdzono ani jednego przypadku bakteriemii, co w pojedynczych przypadkach zaburzeń odporności opisywano po podaniu innych szczepów. Z efektywnością działania szczepu Lactobacillus GG wiąże się również duże nadzieje na ograniczenie wewnątrzszpitalnych zakażeń rotawirusowych.
Włączenie do standardowego leczenia eradykacyjnego preparatu probiotycznego może wywierać korzystny wpływ na przebieg oraz wynik końcowy terapii, m.in. poprzez zwiększenie skuteczności leczenia. Natomiast naruszenie równowagi składu mikroflory jelitowej (dysbioza) może skutkować hiperergiczną odpowiedzią immunologiczną gospodarza na komensalną mikroflorę jelitową, prowadząc w następstwie do rozwoju procesu zapalnego jelita.
Zaburzenie składu mikroflory w różnych odcinkach przewodu pokarmowego może być przyczyną zaburzeń motoryki jelit, nadwrażliwości trzewnej, nieprawidłowej interakcji mózg – jelito i aktywacji immunologicznej związanej z zespołem jelita nadwrażliwego (irritable bowel syndrome, IBS). Wykazano również, iż stosowanie Lactobacillus rhamnosus GG u dzieci w wieku szkolnym chorych na czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego związane z bólem brzucha zwiększa szansę na ustąpienie dolegliwości, zwłaszcza u dzieci z zespołem jelita drażliwego.
Gdzie znajdziemy probiotyki
Probiotyki występują w pożywieniu, mieszankach mlecznych, preparatach farmakologicznych, dodatkach do żywności, suplementach dietetycznych, fermentowanych napojach mlecznych nowej generacji.
Prebiotyki – wsparcie dla probiotyków
Prebiotyki, to substancje zawarte w żywności (bądź do niej dodawane), które selektywnie pobudzają wzrost i/lub aktywność wybranych szczepów bakterii probiotycznych obecnych w przewodzie pokarmowym człowieka, w sposób korzystny dla zdrowia żywiciela. Najczęściej stosowanymi prebiotykami są oligosacharydy i fruktooligosacharydy (FOS) zawarte w naturalnych pokarmach, takich jak: szparagi, karczochy, cykoria, cebula, płatki kukurydziane, kasze, czosnek, fasola, groch, banany. Wykazano pobudzający wpływ cukrów prostych, szczególnie zawierających fruktozę, na wzrost bifido- i laktobakterii w jelicie grubym. Podaż fruktooligosacharydów przyczynia się do stymulacji rozwoju bifidobakterii i oddziałuje korzystnie na metabolizm tłuszczów, obniżając stężenie cholesterolu we krwi.
Wykorzystano fragmenty:
Leokadia Bąk-Romaniszyn, Krzysztof Zeman, Probiotyki i prebiotyki w chorobach przewodu pokarmowego, Pediatr. Med. Rodz., 2009, vol. 5, nr 1, s. 16-22.
Bibliografia pełnego artykułu
1. Kornacka M.K.: Flora bakteryjna pokarmu naturalnego. Pediatr. Pol. 2007; 82: 905-909.
2. Libudzisz Z.: Probiotyki i prebiotyki w fermentowanych napojach mlecznych. Pediatria Współczesna 2002; 4: 19-25.
3. Socha J., Stolarczyk A., Socha P.: Miejsce bifidobakterii w profilaktyce i leczeniu wybranych chorób wieku dziecięcego. Pediatria Współczesna 2002; 4: 43-47.
4. Gewolb I.H., Schwalbe R.S., Taciak V.L. i wsp.: Stool microflora in extremely low birthweight infants. Arch. Dis. Child. Fetal Neonatal Ed. 1999; 80: F167-F173.
5. Hozyasz K.: Probiotyki i prebiotyki – nowe propozycje w żywieniu niemowląt. Nowa Pediatria 2004; 32: 1-5.
6. Socha J.: Żywienie a rozwój dziecka w pierwszym roku życia. Akademia Gerber 2002: 4-11.
7. Mitsuoka T., Kaneuchi C.: Ecology of the bifidobacteria. Am. J. Clin. Nutr. 1977; 30: 1799-1810.
8. Fuller R.: Probiotics in human medicine. Gut 1991; 32: 439-442.
9. McCracken V.J., Gaskins H.R.: Probiotics and the immune system. W: Tannock G. (red.): Probiotics: A Critical Review. Horizon Scientific Press, Norfolk 1999: 85-111.
10. Vanderhoof J.A., Young R.J.: Use of probiotics in childhood gastrointestinal disorders. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 1998; 27: 323-332.
11. Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria. Report of a Joint FAO/WHO Expert Consultation, 2001, Copenhaga.
12. Szajewska H., Setty M., Mrukowicz J., Guandalini S.: Probiotics in gastrointestinal diseases in children: hard and not-so-hard evidence of efficacy. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2006; 42: 454-475.
13. Kim T.S., Hur J.W., Yu M.A. i wsp.: Antagonism of Helicobacter pylori by bacteriocins of lactic acid bacteria. J. Food Prot. 2003; 66: 3-12.
14. Benno Y., He F., Hosoda M. i wsp.: Effects of Lactobacillus GG yogurt on human intestinal microecology in Japanese subjects. Nutr. Today 1996; 31: 9S-11S.
15. Mack D.R., Michail S., Wei S. i wsp.: Probiotics inhibit enteropathogenic E. coli adherence in vitro by inducing intestinal mucin gene expression. Am. J. Physiol. 1999; 276: G941-G950.
16. Buts J.P.: Les diarrhées aiguës infectieuses de l’enfant. Le Pediatrie 1995; 31: 1-7.
17. Gibson G.R., Roberfroid M.B.: Dietary modulation of the human colonic microbiota: introducing the concept of prebiotics. J. Nutr. 1995; 125: 1401-1412.
18. Krawczyński M.: Probiotyki, prebiotyki i żywność funkcjonalna w praktyce pediatry i lekarza rodzinnego. Przew. Lek. 2003; 6: 110-115.
19. Boehm G., Jelinek J., Knol J. i wsp.: Prebiotics and immune responses. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2004; 39 (supl. 3): S772-S773.
20. Struś M., Pakosz K., Gościniak H. i wsp.: Antagonistyczne działanie bakterii z rodzaju Lactobacillus wobec beztlenowych i mikroaerofilnych czynników zakażeń przewodu pokarmowego (Helicobacter pylori, Campylobacter coli, Campylobacter jejuni, Clostridium difficile). Med. Dośw. Mikrobiol. 2001; 53: 133-142.
21. Szymański H., Pejcz J., Jawień M. i wsp.: Treatment of acute infectious diarrhoea in infants and children with a mixture of three Lactobacillus rhamnosus strains – a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Aliment. Pharmacol. Ther. 2006; 23: 247-253.
22. Deshpande G., Rao S., Patole S.: Probiotics for prevention of necrotising enterocolitis in preterm neonates with very low birthweight: a systematic review of randomised controlled trials. Lancet 2007; 369: 1614-1620.
23. Bin-Nun A., Bromiker R., Wilschanski M. i wsp.: Oral probiotics prevent necrotizing enterocolitis in very low birth weight neonates. J. Pediatr. 2005; 147: 192-196.
24. Böhm S.K., Kruis W.: Probiotics: do they help to control intestinal inflammation? Ann. N. Y. Acad. Sci. 2006; 1072: 339-350.
25. Fujimori S., Tatsuguchi A., Gudis K. i wsp.: High dose probiotic and prebiotic cotherapy for remission induction of active Crohn’s disease. J. Gastroenterol. Hepatol. 2007; 22: 1199-1204.
26. Furrie E., Macfarlane S., Kennedy A. i wsp.: Synbiotic therapy (Bifidobacterium longum/Synergy 1) initiates resolution of inflammation in patients with active ulcerative colitis: a randomised controlled pilot trial. Gut 2005; 54: 242-249.
27. Gawrońska A., Dziechciarz P., Horvath A., Szajewska H.: A randomized double-blind placebo-controlled trial of Lactobacillus GG for abdominal pain disorders in children. Aliment. Pharmacol. Ther. 2007; 25: 177-184.
