Równowaga mineralna organizmu a dieta

Praca dietetyka powinna polegać na kompleksowym podejściu do zdrowia pacjenta. Podczas pierwszej wizyty dietetyk przede wszystkim powinien przeprowadzić obszerny wywiad środowiskowy dotyczący upodobań dietetycznych, stylu życia i ewentualnych zanieczyszczeń środowiska, zarówno w pracy, jak i w domu. Często pacjent przychodzi do dietetyka z konkretnym problemem, który wykracza poza standardy opieki dietetycznej. Po rozmowie z pacjentem, dietetyk powinien zaproponować wykonanie dodatkowych badań i dopiero na ich podstawie wprowadzać zmiany dietetyczne i zaproponować odpowiednią suplementację. Jakie badanie zlecić pacjentowi , żeby kompleksowo poznać problemy pacjenta mając na uwadze, że każdy z nich stanowi odrębny przypadek? Od czego zacząć?

Flora jelitowa, czyli mikrobiom.

Zdrowe jelita odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, który w 80% zlokalizowany jest właśnie w jelitach . Myśląc o zdrowiu człowieka, jako pierwszy i podstawowy element jaki dietetyk powinien wziąć pod uwagę, to właśnie flora jelitowa, która stanowi obecnie przedmiot wielu badań i publikacji naukowych.
Mówiąc o układach – nerwowym, hormonalnym, odpornościowym i mikrobiomie, mówimy o swego rodzaju komunikacji. Co łączy te układy i jak one się ze sobą porozumiewają? Komunikują się ze sobą między innymi za pomocą minerałów. Osoby, które trafiają do dietetyka, bardzo często mają zaburzoną gospodarkę mineralną, co jest pierwszym sygnałem tego, że zaczyna się dziać coś niedobrego. Zaburzenia flory jelitowej, to utrudnione trawienie i utrudnione wchłanianie m.in. minerałów, które są istotne dla prawidłowej komunikacji narządów wewnętrznych, w tym gruczołów, produkujących hormony. Stare przysłowie „Jesteś tym, co jesz” powinniśmy więc zastąpić „Jesteś tym, co możesz strawić i wchłonąć.”

Najczęstsze czynniki powodujące zachwianie równowagi mineralnej to:

• dieta uboga w składniki mineralne,
• dysbiozy jelitowe,
• stres, który obniża poziom soli mineralnych, a w szczególności magnezu i cynku,
• nadmierna podaż metali ciężkich, które zastępują minerały w enzymach i interferują z ich wchłanialnością,
• chroniczne infekcje bakteryjne i wirusowe, które powodują wypłukiwanie soli mineralnych,
• toksyczne dodatki do żywności np. margaryny czy masła roślinne utwardzane metalami ciężkimi,
• woda pitna, która może być zanieczyszczona chlorem, aluminium, fluorem, a czasami nawet miedzią,
• styl życia charakteryzujący się brakiem snu czy ruchu.

Pamiętajmy również, że obecnie gleby są bardzo wyjałowione. Dla przykładu zawartość magnezu w marchewce przez ostatnie 30 lat spadała o 75%, a witaminy B6 w bananach o 95%.¹ Dlatego ważne jest, żeby dietetyk edukował swoich pacjentów, co to są produkty o wysokiej wartości odżywczej i uczył, jak wprowadzać te produkty do diety.

Rola jelit

Wszystko zaczyna się w jelitach. Na powierzchni 400 m2 błony śluzowej jelita znajduje się około 100 bilionów drobnoustrojów o wadze od 1,5 do 2 kg. To tu umiejscowione jest 80% układu odpornościowego w postaci GALT (gut associated lymphoid tissue), gromadzą się tu toksyny, rezydują pasożyty, wydzielane są enzymy oraz metalothioneiny regulujące poziom cynku i miedzi, czyli pierwiastków ograniczających wchłanianie metali ciężkich.

Dysbioza jelitowa, czyli zaburzenie trawienia, wchłaniania i mineralizacji.

Badanie równowagi mineralnej pozwala pośrednio ocenić, czy w organizmie występują dysfunkcje jelitowe. Daje nam ono również wiele innych, cennych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta.
Zanim dietetyk zaproponuje pacjentowi dietę i odpowiednią suplementację, koniecznie powinien sprawdzić, jaki jest stan jego flory jelitowej. Rodzaj dysbiozy jelitowej można ocenić w testach, które badają florę jelitową. Jest ich obecnie dość dużo na rynku. Albo przy pomocy testu, który znajdziecie w książce dr Josh Axe „Jedz brudniej i czuj się lepiej”. Dr Axe uważa, że nie powinniśmy izolować się od bakterii, które stymulują nasz układ odpornościowy. Książka ta mówi o pięciu typach dysbioz jelitowych i proponuje diety odpowiednie do zaburzeń. Ale można to zrobić, analizując poziom minerałów w organizmie pacjenta i dobrać dietę zgodną z typem metabolicznym. Analiza pierwiastkowa włosa EHA dostarczy nam dużo więcej, niż tylko dobranie odpowiedniej diety.

Dlaczego analiza pierwiastkowa włosa?

EHA pozwala na określenie:

• poziomu toksycznych metali ciężkich,
• niedoboru i zaburzenia równowagi pierwiastków,
• typu metabolicznego: szybki, wolny, mieszany – ze skłonnością do wolnego lub szybkiego,
• stanu nadnerczy,
• stanu tarczycy,
• równowagi nerwowego układu autonomicznego: sympatyk vs. parasympatyk,
• metabolizmu białek: katabolizm vs. anabolizm,
• poziomu energetycznego organizmu,
• poziomu ochrony antyoksydacyjnej,
• poziomu tolerancji węglowodanów, nietolerancji glukozy vs. hypogikemii.

Ocena równowagi mineralnej pozwala określić typ metaboliczny pacjenta.

Znając typ metabolizmu pacjenta „szybki”, „wolny” lub „mieszany”, możemy dobrać dla niego prawidłową dietę i suplementację. Aby dowiedzieć się, z jaką prędkością działa metabolizm u konkretnej osoby, należy ocenić pracę jego tarczycy, nadnerczy oraz trzustki, a dokładniej, czy gruczoły te pracują prawidłowo, czy może znajdują się w nad- lub niedoczynności. Powiedzą nam o tym wzajemne stosunki pewnych pierwiastków.

 

Szybki metabolizm

I tak, o szybkim metabolizmie świadczy stosunek wapnia do potasu, wynoszący poniżej 4 oraz stosunek sodu do magnezu, określony na poziomie powyżej 4.1. W takim przypadku, zarówno tarczyca, jak i nadnercza pracują szybko.
Szybki metabolizm charakterystyczny jest dla dzieci, ale zdarza się też, że występuje u osób starszych. Osoby o szybkim metabolizmie cechuje pozytywne nastawienie do życia i często szczupła budowa ciała, niezależnie od stosowanej diety.
Sytuacja komplikuje się, gdy stosunki pierwiastków, o których mowa powyżej, znacznie odbiegają od stosunku idealnego, co przedstawiono na Przykładzie 1, gdzie obserwujemy u pacjenta silną nadczynność tarczycy i nadnerczy. Osoby takie są niecierpliwe, szybko się irytują, cechuje je zmienność nastroju, problemy z pamięcią, stany niepokoju i depresji, nadmierna potliwość, częste wypróżnianie, podwyższony poziom cukru, ciśnienie w górnej granicy normy, zmienny apetyt, tendencja do akumulacji tkanki
tłuszczowej, gdzie ciało przybiera kształt jabłka, szybka potliwość i często
występująca wysoka ciepłota ciała, tendencja do przetłuszczania się skóry
i występowanie łupieżu.

 

Opisane objawy są wynikiem wysokiego kortyzolu:

• brak koncentracji,
• negatywne nastawienie do życia,
• niepokój,
• depresja,
• zamartwianie się,
• izolacja społeczna,
• odkładanie zadań na później,
• obgryzanie paznokci,
• uczucie przeciążenia,
• izolacja społeczna itp.

Rzadko zdarza się, że pacjent ma stale podwyższony poziom kortyzolu. Jeżeli nasz organizm funkcjonuje prawidłowo, to rano kortyzol jest na wysokim poziomie, wtedy po przebudzeniu czujemy się pełni energii do działania, zaś w ciągu dnia systematycznie ilość wydzielanego kortyzolu spada, w efekcie czego wieczorem powinniśmy nie mieć problemów w zaśnięciem. Istnieją jednak różne krzywe dobowego rozkładu kortyzolu.

Wysoki kortyzol

Jest wiele osób, których nadnercza przez cały dzień wydzielają dużą ilość kortyzolu. Osoby takie mają problemy z czasem, są wyczerpane i hiperaktywne jednocześnie, mówią szybko, łatwo się irytują, wszystkim aktywnie się interesują.

Odwrócona krzywa kortyzolu

U wielu osób występuje tzw. odwrócona krzywa kortyzolu. Objawia się ona problemami z zaśnięciem wieczorem, a rano ze wstaniem. Osoby, u których występuje odwrócona krzywa kortyzolu wieczorem są konfliktowe, do późnych godzin nocnych oglądają telewizję, a rano, aby zyskać energię, muszą wspomagać się np. kawą z witaminą C.

 

Co dzieje się jeżeli u pacjenta występuje
odwrócona krzywa kortyzolu lub wysoki kortyzol?

Wydzielanie wysokich ilości kortyzolu przez długi czas może doprowadzić do tzw. zmęczenia nadnerczy czyli braku możliwości wydzielania kortyzolu. W skrajnych przypadkach dochodzi do choroby Addisona, która charakteryzuje się brakiem możliwości wytwarzania kortyzolu.
Patrząc z immunologicznego punktu wiedzenia, długoterminowo wysoki kortyzol może być przyczyną otyłości. Badania wykazały, że u otyłych chłopców i dziewcząt poziom kortyzolu, hormonu stresu, był o prawie 50% wyższy niż u ich szczupłych kolegów. Należy jednak pamiętać, że ciągle zmieniająca się ilość wydzielanego kortyzolu będzie dawała podobne efekty. Naturalnym jest, że z wiekiem ilość wydzielanego kortyzolu wzrasta, zatem zwiększa się również tendencja do odkładania tkanki tłuszczowej, a maleje tendencja do wydzielania hormonu wzrostu, który pomaga budować mięśnie. Kortyzol niezbędny jest dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak jego długofalowy nadmiar szkodzi.

 

Jaka jest rola kortyzolu?

Kortyzol pełni wiele różnych funkcji w organizmie:

• podnosi poziom cukru,
• podnosi ciśnienie krwi,
• zwiększa ilość tkanki tłuszczowej,
• działa przeciwzapalnie,
• poprawia koncentrację i pamięć,
• pomaga w walce ze stresem,
• dodaje energii,
• obniża serotoninę.

Dlaczego kortyzol niszczy nasz organizm?

Wysoki kortyzol wpływa na zaburzenia flory jelitowej, która jest odpowiedzialna za trawienie i wchłanianie, co prowadzi do zaburzeń mineralizacji. Jednocześnie musimy wiedzieć, że do degradacji hormonów stresu, w tym kortyzolu, potrzebne jest bardzo dużo cynku. W efekcie oznacza to, że im więcej organizm wydziela kortyzolu, tym mniejsze będą zasoby cynku w organizmie. Cynk jest kofaktorem wielu enzymów w tym również pepsyny. Jeżeli mamy wysoki poziom stresu, to poza wydzielaniem dużej ilości kortyzolu, wydzielamy dużo innych neurotransmiterów jak np. adrenalina. Nasz organizm zaczyna degradację kortyzolu i adrenaliny zużywając dużo cynku. Niski poziom cynku jest czynnikiem ograniczającym działanie pepsyny i w efekcie przestajemy trawić białko, więc układ trawienny zaczyna działać nieprawidłowo.

Jak obniżyć poziom kortyzolu?

Aby obniżyć poziom kortyzolu należy:

• zniwelować stres mentalny i fizyczny (brak możliwości rozłożenia kortyzolu czy toksyn, obniżony poziom cyku),
• zadbać o odpowiednią mineralizację zwracając szczególną uwagę na stosunek sodu do magnezu, który wpływa na pracę nadnerczy,
• dbać o odpowiednie nawodnienie,
• przeznaczać na sen 7-9 h dziennie,
• zadbać o prawidłową wagę,
• jeść odpowiednie ilości węglowodanów,
• nie głodzić się,
• jeść regularnie,
• nie przetrenowywać się,
• dbać o odpowiedni relaks.

Jak dietetyk może pomóc pacjentowi z wahaniami kortyzolu?

Zadaniem dietetyka jest zrównoważenie wydzielania kortyzolu we wskazanych porach dnia.
Przede wszystkim powinniśmy zrównoważyć poziom tego hormonu odpowiednią dietą w zależności od krzywej kortyzolu. Przerwy pomiędzy posiłkami dłuższe niż 3-3,5 godziny powodują wzrost poziomu kortyzolu. Podjadanie pomiędzy posiłkami ogranicza wydzielanie hormonu wzrostu, przez co nie możemy kontrolować wagi. Wprowadzamy u pacjentów dietę przeciwzapalną, zalecając przy tym celowaną suplementację dla szybkiego metabolizmu m.in. witaminą A, D, cynkiem, selenem, choliną, inositolem czy fosforem. W takiej sytuacji, należy również zwrócić uwagę na intensywność wysiłku fizycznego podejmowanego przez pacjenta i koniecznie zadbać o odpowiedni stosunek sodu do magnezu, który wpływa na pracę nadnerczy, odpowiedzialnych za wydzielanie kortyzolu.

Dieta przeciwzapalna

Dietą, która najskuteczniej obniża poziom kortyzolu jest dieta przeciwzapalna. Polecam dietę opracowaną przez Monikę Reinagel, która opiera się na ocenie pro- i przeciwzapalnych właściwości produktów spożywczych. Minus w tej diecie oznacza składniki prozapalne, a przenosząc fakt ten na rzeczywistość np. – 900 to średnia dieta amerykańska. W efekcie czego Amerykanie są otyli i chorują. Plus natomiast, oznacza składniki przeciwzapalne. W diecie powinniśmy unikach tych składników, które są prozapalne a zwiększyć spożycie tych, które są przeciwzapalne. W ramach tej diety zalecany dzienny czynnik IF (inflammation factor) profilaktycznie wynosi +50, a terapeutycznie +200. I tak np. 2 muffinki to -140 IF prozapalnie, a wypicie szklanki soku z marchwi to +360. Zatem w ogólnym rozrachunku jesteśmy jeszcze na +200. Kolejny przykład to, jajko IF -45, kawior IF +78, kromka chleba IF -33, zatem w ostatecznym rozrachunku otrzymujemy IF 0.

Produkty prozapalne to:

• kwas arachidonowy (ARA),
• nasycone kwasy tłuszczowe,
• tłuszcze trans,
• omega 6,
• wysoki ładunek glikemiczny.

Produkty przeciwzapalne to:

• kwasy tłuszczowe wielonienasycone, PUFA,
• witamina K, B6, B12, kwas foliowy, C, E, beta karoten,
• selen, cynk,
• omega 3,
• fito składniki przeciwzapalne.

Skala ANDI

Bardziej popularna wśród polskich dietetyków jest skala ANDI. Ważne, żeby wybierać takie produkty, które dostarczają możliwie najwięcej wartości odżywczych. Do tego przydatna będzie skala ANDI opracowana przez dr Joel’a Fuhrman. Ocenia ona produkty żywieniowe pod względem ich wartości odżywczych w skali od 1 do 1000. Ze skalą ANDI jest związane pojęcie głodu toksycznego. Głód toksyczny występuje wtedy, kiedy nie możemy zaspokoić w diecie wartości odżywczych. I tak np. jeżeli wypijemy małą Coca-Colę to osiągamy 0 w skali ANDI, a jeżeli zjemy taką samą objętość brokułów, to zjedliśmy 300 w skali ANDI. Głód toksyczny, który jest przyczyną tycia, objawia się bólem głowy, nudnościami, skurczami mięśni żołądka czy chlupotaniem w żołądku.

 

Metabolizm mieszany

W przypadku metabolizmu mieszanego, również mówimy o stosunku wapnia do potasu oraz sodu do magnezu, gdzie oba są podwyższone. Świadczy to o wyhamowaniu pracy tarczycy przy jednoczesnej nadaktywności nadnerczy, co przedstawiono na Przykładzie 2. U osoby z metabolizmem mieszanym może więc pojawić się pozorny problem z tarczycą, u którego podstaw tak naprawdę leżeć będzie nieprawidłowa dieta. Dlatego uważam, że stan tarczycy powinno się określać przy jednoczesnej analizie stanu nadnerczy, na co pozwala analiza pierwiastkowa włosa.

Metabolizm wolny

Z wolnym metabolizmem mamy do czynienia wtedy, gdy człowiek je zdrowo i mimo tego tyje, ciągle towarzyszy mu uczucie zmęczenia, ma ciągoty do spożywania węglowodanów, nie traci wagi pomimo regularnego podejmowania aktywności fizycznej, ma więcej tłuszczu niż mięśni i ciągle obserwuje ich spadek, ma mało energii, często boli go głowa, ma problemy z zasypianiem, łapie częste infekcje i wszystko w jego życiu „dzieje się wolniej”. W przypadku wolnego metabolizmu tarczyca i nadnercza są w niedoczynności. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być np. stres, nadmierne spożywanie kawy czy napojów energetycznych, przetrenowanie, alergie pokarmowe, dysbioza jelitowa, procesy autoimmunizacyjne czy stany zapalne w mózgu. Insulinooporność u takich osób będzie powodowała otyłość brzuszną, natomiast lektynooporność otyłość ogólną.

Czym charakteryzują się osoby o wolnym metabolizmie?

Są to osoby, które:

• ciągle czuja się zmęczone,
• rano mają problem z nabraniem energii,
• często boli głowa, zwłaszcza popołudniu,
• często chorują,
• wykazują powolne gojenie ran,
• maja problemy ze snem,
• wykazują nadmierna potrzebę jedzenia cukru, czy picia kawy,
• u których jedzenie zmniejsza uczycie zmęczenia.

Oczywiście podstawą w tej sytuacji jest odpowiednia dieta – niskowęglowodanowa rano, zawierająca węglowodany o niskim indeksie glikemicznym na wieczór. Dlaczego wieczorem osoby takie powinny jeść węglowodany? Ponieważ jeżeli jemy węglowodany, to podnosi się poziom insuliny, a insulina blokuje kortyzol. Osoby, które charakteryzują się bardzo dużymi skokami kortyzolu mogą pozwolić sobie na podjadanie pomiędzy posiłkami. Poza tym, w przypadku osób o wolnym metabolizmie, warto pomyśleć o suplementacji np. witaminą C, B5, chromem, kwasem alfa liponowym czy omega3.
Niezwykle ważne jest, żeby zwalczać stres w stopniu, w jakim jest to tylko możliwe. Propozycje te mogą wydawać się oczywiste, jednak należy mieć świadomość, że często nie są wykorzystywane przez osoby, które do walki ze stresem powinny przywiązywać bardzo dużą wagę.

Pomocne w zwalczaniu stresu będzie:

• czytanie książek,
• słuchanie książek na CD,
• słuchanie relaksującej muzyki,
• oddawanie się medytacji,
• uprawianie jogi,
• ograniczenie korzystania z telewizora, internetu, czy odwiedzania zatłoczonych sklepów.

Co z jodem?

Jod powinniśmy suplementować przy metabolizmie szybkim. Pamiętajmy, że tylko 5% niedoczynności tarczycy spowodowane jest niedoborem jodu. Dlatego moim zdaniem, bez precyzyjnego zbadania zawartości jodu w organizmie, co można zrobić dzięki analizie pierwiastkowej włosa, nie powinno się go suplementować. Dlaczego? Im więcej jodu, tym więcej procesów rodnikowych, a przy niedoborze selenu, to pewne pojawienie się dużej ilości wolnych rodników. Rekomendowaną dzienną dawkę jodu można osiągnąć dzięki odpowiedniej diecie. Jednocześnie uzupełnianie jodu przy wysokim przeciwciałom anty TPO jest tak naprawdę „dolewaniem oliwy do ognia”.
Podsumowując to, co pozwala dobrać odpowiednią dietę i suplementację dla naszych pacjentów, to określenie typu metabolizmu szybki lub wolny i ocena dysbiozy jelitowej. Możliwe jest to dzięki ocenie stopnia równowagi mineralnej organizmu przy wykorzystaniu analizy pierwiastkowej włosa.

¹1985, 1996, 2002 GEIGY PHARMACEUTICAL COMPANY SZWAJCARIA
Autor: dr Anna Romaniuk, mikrobiolog, immunolog, psychodietetyk