Jeśli twoje dziecko zaczyna sprawiać problemy zarówno w nauce lub w zachowaniu to również warto pomyśleć o licie i sprawdzić czy jego poziom w EHA jest odpowiedni. Szczególnie dotyczy to dzieci ze spektrum autyzmu. Lit jest również bardzo pomocny w leczeniu ADHD, a także stresu pourazowego lub długo utrzymującego się przewlekłego stresu, np. w chronicznym przewlekłym zmęczeniu będącym następstwem wypalenia zawodowego. Lit pomaga również w walce z nałogami takimi jak alkoholizm i narkomania.
Niski poziom litu wiąże się z szeregiem zaburzeń związanych z ośrodkowym układem nerwowym (OUN):
- depresją
- zaburzeniami kontroli impulsów
- zaburzeniami nastroju
- uzależnieniem od narkotyków
- zmniejszoną płodnością
- zaburzeniami uczenia się
- niskorosłością
JAK DAWKOWAĆ LIT W CELU UZUPEŁNIENIA NIEDOBORÓW ODŻYWCZYCH
Profilaktyczne spożycie litu powinno wynosić ok. 1 mg na dobę u osoby dorosłej przy wadze 70 kg. To zaledwie 0,1% dawki litu powszechnie stosowanego jako środek farmaceutyczny. Dawki litu już między 150-500 mcg dziennie (dawki, które są bardziej odżywcze niż farmakologiczne) powodowały poprawę nastroju u narkomanów, z których niektórzy mieli długą historię nadużywania narkotyków. Suplementacyjne zastosowanie litu jest całkowicie bezpieczne. W przypadku profilaktycznej suplementacji litem nie trzeba przeprowadzać żadnych ocen bezpieczeństwa ani badań krwi. Inaczej jest w przypadku terapeutycznej, ale nadal nie farmaceutycznej suplementacji. Powinno to być poprzedzone badaniem EHA. A dawkowanie u dorosłych to do 5 mg litu dziennie.
Jeżeli wartość litu w EHA włosów jest niska lub osoba pije tylko oczyszczoną wodę dejonizowaną lub z odwróconej osmozy, powinna przyjmować suplementy litu. Dobrą praktyką jest picie wody z odwróconej osmozy, która jest zasadniczo wolna od toksycznych chemikaliów, ale i pierwiastków śladowych. Pod warunkiem, że uzupełniamy minerały. Mineralizatory dołączane do filtrów uzupełniają tylko wapń i magnez.
Co innego przy stosowaniu litu jako leku. Lit może być pierwiastkiem toksycznym. Zwiększone ilości litu powinno się więc przyjmować pod opieką lekarza. Dawki stosowane to od 900 mg do 1200 mg. Lit ma bardzo wąski indeks terapeutyczny. Niewielkie zmiany stężenia litu w surowicy mogą powodować efekty subterapeutyczne lub toksyczne. Na stężenie litu w surowicy ma wpływ przestrzeganie leczenia, interakcje między lekami, wiek i choroby współistniejące. Zakres stężenia w surowicy podczas leczenia wynosi 0,8-1,2 mmol/L, ale poziom litu powyżej 1,2 mmol/L może być toksyczny, a poziom powyżej 2,0 mmol/L może być śmiertelny.
Wśród przeciwwskazań do stosowania litu znajduje się okres ciąży – szczególnie pierwszy trymestr, ponieważ może on spowodować uszkodzenie płodu. Badanie naukowców z Icahn School of Medicine at Mount Sinai pokazało, że przyjmowanie litu jako leku w pierwszym trymestrze ciąży może skutkować wadami wrodzonymi u dziecka, dlatego lekarze sugerują ograniczenie dawki w tym okresie lub, jeśli stan pacjentki na to pozwala, całkowite odstawienie litu w okresie ciąży i wznowienie terapii tuż po porodzie (nie dotyczy to profilaktycznych dawek litu). U dzieci matek przyjmujących lit w pierwszym trymestrze ciąży z powodu choroby dwubiegunowej ChAD wady wrodzone, takie jak zaburzenia pracy serca, pojawiały się niemal dwukrotnie częściej w porównaniu u matek, które go nie zażywały. Nie stwierdzono jednak związku zażywania litu z wcześniactwem, ryzkiem wystąpienia cukrzycy ciążowej lub niską masą urodzeniową dziecka.
Przeciwskazaniem do stosowania litu jest również:
- karmienie piersią – pierwiastek ten może przenikać do pokarm
- schorzenia sercowo-naczyniowe
- ciężka niewydolność nerek
- nieleczona niedoczynność tarczycy
- niewyrównane nadciśnienie tętnicze
- padaczka
- choroba Parkinsona
- choroba Addisona
- białaczka
CZY FORMA LITU MA ZNACZENIE?
Lit jako lek najczęściej jest stosowany w postaci węglan litu (Li2CO3). Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) stanowi poważny problem dla zdrowia publicznego, około jedna czwarta osób chorujących na ChaD próbuje popełnić samobójstwo. ChAD charakteryzuje się cyklami nastrojów maniakalnych i depresyjnych, których nawroty można skutecznie ograniczyć poprzez terapię litem. Niestety, najczęściej stosowana sól litu, węglan litu (Li2CO3), wiąże się z wieloma niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi po długotrwałym stosowaniu: te niepożądane skutki obejmują stosunkowo niewielkie niedogodności jak nudności, czy polidypsję czyli patologicznie nadmierne pragnienie i przyjmowanie bardzo dużej ilości płynów (nawet 6 l/dobę) co często koreluje z wielomoczem.
Do potencjalnie poważnych powikłań takich jak niedoczynność tarczycy i/lub zaburzenia czynności nerek. Ponieważ te niepożądane efekty mogą ograniczać stosowanie się pacjenta do zaleceń, alternatywny związek litu o mniejszym profilu toksyczności radykalnie poprawiłby skuteczność i wyniki leczenia. Taką alternatywę może stanowić orotan litu związek w dużej mierze porzucony od późnych lat 70 XX wieku. LiOr przekracza barierę krew-mózg i wnikał do komórek łatwiej niż Li2CO3, co teoretycznie pozwala na zmniejszenie wymagań dotyczących dawkowania i złagodzenie problemów związanych z toksycznością.
Niedobory litu mogą mieć różnego rodzaju konsekwencje zdrowotne i osobowościowe nie tylko psychiatryczne. Stąd preparaty litu od dawna stosowane są jako nutraceutyki (naturalne składniki, którym przypisuje się działanie odżywcze i zdrowotne). Na rynku OTC, bez recepty znajdziemy różne preparaty litu. Najczęściej stosowanym preparatem jest obecnie orotan litu. Popularną formą jest również asparaginian litu.
Asparaginian litu nie jest wskazany dla osób, które wykazują wrażliwość na ekcytotoksyny takie jak glutaminian sodu (MSG). Asparaginian (obecny np. w aspartamie) jest w organizmie przekształcany do glutaminianu i może pobudzać układ nerwowy. Ma to duże znaczenie u dzieci z ADHD i dzieci z ASD.
Dobrą formą litu jest lit jonowy (w płynie), który może łatwo wiązać się z wodą, aby łatwiej go rozprowadzać po całym ciele. Naładowane minerały, w szczególności elektrolity, również pomagają utrzymać gradienty elektryczne w błonach komórkowych.
Preparaty z litem są dobrym dodatkiem żywieniowym pod warunkiem, że stosujemy je odpowiedzialnie.
Łatwość dostępu preparatów litu przyczynia się do ich stosowania przez osoby stosujące samoleczenie, lekarzy medycyny alternatywnej i niektórych lekarzy. Stosowanie litu wymaga dogłębnych badań pod kątem skuteczności, tolerancji i bezpieczeństwa, które są obecnie w dużej mierze niedostępne. Odpowiedzialni terapeuci nie zalecają terapii litem bez wykonania analizy pierwiastkowej włosa.
JAK MOŻNA NATURALNIE ZWIĘKSZYĆ POZIOM LITU?
Lit w przyrodzie jest dość rozpowszechniony, ale występuje głównie w postaci solanek. Najbogatsze źródła litu znajdują się w Chile i Australii. Głównymi źródłami litu w diecie są głównie warzywa i zboża. Można go również znaleźć w niektórych przyprawach, takich jak gałka muszkatołowa, nasiona kolendry lub kminek. Dobrym nawykiem jest dodawanie kropli litu do koktajli lub soków. Rekreacyjna dawka to 500 mcg litu. Resztę powinniśmy pozyskiwać z pożywienia i wody.
Sole litu znajdziemy w niektórych wodach mineralnych oraz leczniczych dostępnych na polskim rynku, np. w wodzie Piwniczanka deklarowana zawartość litu wynosi 0,5 mg/l, a w wodzie Franciszek (Wysowa) 6 mg/l, Szczawa I dedykowana dla osób borykających się ze stresem zawiera aż 11,7 mg/l. Woda ze źródła Marie-Christine Nord we Francji zawiera 8 mg/l.
Woda Szczawa I dedykowana oprócz wysokiej zawartości litu ma również więcej magnezu niż wapnia. Co jest nie bez znaczenia dla zaburzonej proporcji Ca:Mg związanej z problemami emocjonalnymi i psychicznymi. Jednak ze względu na wysoką zawartość wodorowęglanów HCO3 nie powinna być stosowana u osób z niedokwaśnością żołądka. Prawidłowy dobór wody mineralnej do picia powinien być poprzedzony wywiadem i analizą pierwiastkową włosa.
DLACZEGO CHCE NAM SIĘ PIĆ W NOCY PRZYJMUJĄC PREPARATY LITU?
Jak już wiemy lit blokuje kinazę 3β syntazy glikogenu (GSK3β), co w konsekwencji może podwyższać poziom glukozy we krwi poprzez blokowanie produkcji glikogenu.
Kiedy poziom cukru we krwi jest zbyt wysoki, ciało wywiera presję na nerki, by produkowały więcej moczu, aby pozbyć się nadmiaru glukozy. To powoduje, że chce nam się więcej pić, ale też częściej korzystamy z toalety, np. w nocy.
CZEGO NALEŻY UNIKAĆ PODCZAS PRZYJMOWANIA LITU?
Podczas stosowania preparatów z litem należy unikać picia alkoholu i używania narkotyków. Alkohol może nie tylko nasilać objawy choroby afektywnej dwubiegunowej, ale może również nasilać działania niepożądane spowodowane przez lit, w tym zawroty głowy i senność. Ponadto przyjmowanie litu podczas picia alkoholu może zmniejszyć skuteczność leku, prowadząc do większych wahań nastroju.
Ważne jest również unikanie diet o niskiej zawartości sodu i odwodnienia, ponieważ może to zwiększyć ryzyko zatrucia litem.
Przyjmując preparaty litu należy zawsze skonsultować z lekarzem prowadzącym stosowanie inhibitorów ACE, antagonistów receptorów dla angiotensyny (sartans), diuretyków. Należy unikać jednoczesnego przyjmowania suplementów litu i NLPZ np. ibuprofen , indometacyna, naproksen, piroksykam, aspiryn i inne.
NLPZ mogą zwiększać poziom litu we krwi, powodując zwiększone ryzyko poważnych działań niepożądanych, takich jak splątanie, drżenie, niewyraźna mowa i wymioty.
Również kofeina może zmniejszać skuteczność litu. Zaleca się ograniczenie spożycia kofeiny (w tym herbaty, kawy, coli i leków bez recepty OCT lub ziołowych zawierających kofeinę) podczas przyjmowania litu. Należy zgłaszać lekarzowi wszelkie zmiany nastroju lub emocji.
O JAKIEJ PORZE DNIA NALEŻY ZAŻYWAĆ LIT?
Lit jest zwykle przyjmowany dwa do trzech razy dziennie z jedzeniem (preparaty o przedłużonym uwalnianiu) lub 3 do 4 razy dziennie z jedzeniem (konwencjonalne tabletki/kapsułki/roztwór). Podawanie z pokarmem i częściej w ciągu dnia wiąże się z mniejszymi efektami żołądkowo-jelitowymi.
CZY MOŻNA UPRAWIAĆ SPORT I JAK DŁUGO PRZYJMOWAĆ PREPARARTY Z LITEM?
Dobrze jest ćwiczyć regularnie, pod warunkiem, że otrzymujesz wystarczającą ilość płynów i soli. Ale powinieneś starać się unikać przyjmowania dawki litu tuż przed wykonaniem energicznych ćwiczeń.
Jeśli masz chorobę afektywną dwubiegunową, możesz otrzymać lit przez dłuższy czas, aby zapobiec lub zmniejszyć ryzyko nawrotu. Twój lekarz może zasugerować, że zobowiążesz się do przyjmowania litu przez co najmniej sześć miesięcy, prawdopodobnie dłużej. Dzieje się tak, ponieważ upewnienie się, że lek działa skutecznie, może zająć trochę czasu.
Najczęstsze działania niepożądane litu obejmują:
- utrata apetytu lub nudności/wymioty
- zaburzenia widzenia
- zawroty głowy lub senność
- drżenie rąk
- suchość w ustach
- nadmierne pragnienie
- potrzeba częstego oddawania moczu – wielomocz/polidypsja
- niekontrolowane oddawanie moczu i zwiększona perystaltyka jelit
- uczucie oszołomienia lub senności
- zmieszanie lub/i letarg, splątanie
- upośledzenie funkcji poznawczych
- drżenie, osłabienie mięśni, drgania, skurcze obejmujące twarz, język, oczy lub szyję
- niekontrolowany przyrost masy ciała
- upośledzenie funkcji seksualnych
- skutki dermatologiczne (trądzik i łuszczyca)
CZY DŁUGOTRWAŁE PRZYJMOWANIE LITU MOŻE SPOWODOWAĆ TRWAŁE USZKODZENIE?
Zignorowanie lub przeoczenie oznak toksyczności, zwłaszcza z biegiem czasu, może spowodować poważne komplikacje, w tym śpiączkę lub śmierć. Nieleczone przypadki zatrucia litem mogą również prowadzić do trwałych powikłań, takich jak uszkodzenie mózgu, uszkodzenie nerek i zespół serotoninowy.
Przy długotrwałym stosowaniu lit może powodować przewlekłe śródmiąższowe zapalenie nerek, które charakteryzuje się spadkiem współczynnika filtracji kłębuszkowej (GFR) i może prowadzić do przewlekłej choroby nerek (nefropatia litowa).
CZY LIT MOŻE OSŁABIĆ PRACĘ MIEŚNI?
Osłabienie mięśni rozwija się wcześnie w zatruciu litem i może wystąpić nawet przy stężeniu litu poniżej 2 mEq/l. Nadpobudliwość mięśni obejmuje drgawki, drgania, ruchy kloniczne całych kończyn. Rozwój obrzęku/bolesności stawów i ból wielostawowy, które nie były związane z dawką leku.
CZY MOŻNA PRZYTYĆ STOSUJĄC PREPARATY LITU?
Według artykułu przeglądowego opublikowanego w Acta Psychiatrica Scandinavica, około 25% osób przybiera na wadze po zażyciu litu. Po przeanalizowaniu wszystkich odpowiednich opublikowanych badań medycznych autorzy odnotowali średni przyrost masy ciała o 10 do 26 funtów wśród osób, które doświadczają tego efektu ubocznego. Oczywiście dotyczy to litu stosowanego jako lek w ChAD.
Przyrost masy ciała jest znanym niepożądanym efektem ubocznym związanym z używaniem litu. Ograniczenie spożycia kalorii z napojów może pomóc uniknąć lub ograniczyć do minimum przyrost masy ciała. Lit może sprawić, że będziesz bardzo spragniony. Zamień słodkie napoje lub soki na wodę, wody smakowe lub inne napoje niskokaloryczne lub bezkaloryczne.
Głównym źródłem litu powinna być dieta, ale jeżeli żywność jest uprawiana na glebach ubogich w lit, a do takich należy Europa, to należy rozważyć profilaktyczne suplementowanie litu lub wzbogacanie produktów spożywczych. Tak jak są np. planowane są hydroponiczne hodowle sałaty zawierającej molibden w celu kontroli glikemii. Wielu z nas nie zawsze zdaje sobie sprawę, że żyjemy w świecie opartym na minerałach, a minerały są kofaktorami tysięcy procesów metabolicznych. Dlatego warto sprawdzić jak nasz organizm jest zmineralizowany i uzupełniać te niedobory zanim nie przekształcą się one w konkretne schorzenia.
Autor: dr Anna Romaniuk, mikrobiolog, immunolog, psychodietetyk
Bibliografia:
1. Fiona Coutts et all. The polygenic nature of telomere length and the anti-ageing properties of lithium. Neuropsychopharmacology. 2019 Mar; 44(4): 757–765
2. Xiaoyan Wu et all. Lithium ameliorates autistic-like behaviors induced by neonatal isolation in rats. Front Behav Neurosci. 2014; 8: 234
3. Tatavarty V et all. Autism-Associated Shank3 Is Essential for Homeostatic Compensation in Rodent V1. Neuron. 2020.
4. Mark Mintz and Emma Hollenberg. Revisiting Lithium: Utility for Behavioral Stabilization in Adolescents and Adults with Autism Spectrum Disorder. Psychopharmacol Bull. 2019 Jun 20; 49(2): 28–40
5. Francisco López-Muñoz i wsp. A History of the Pharmacological Treatment of Bipolar Disorder Int J Mol Sci. 2018 Jul; 19(7): 2143
