Badania epidemiologiczne wskazują, że wiele chorób przewlekłych często występujących u kobiet w różnym wieku jest spowodowana niedostatecznym stanem odżywienia składnikami mineralnymi, szczególnie wapniem i żelazem. Na stan odżywienia mineralnego ma wpływ wiele czynników, m.in. podaż składników mineralnych, czynniki żywieniowe i pozażywieniowe wpływające na ich biodostępność, występujące choroby przewlekłe czy stosowane leki. Ocenę stanu odżywienia mineralnego można określić na podstawie zawartości składników mineralnych lub innych parametrów mineralozależnych w różnych materiałach biologicznych. Zdaniem wielu autorów, dobry biomarker stanu odżywienia mineralnego, szczególnie w ujęciu retrospektywnym, mogą stanowić próbki włosów.
Próbki włosów o długości około 2 cm (od skóry głowy) dają informację o stanie odżywienia mineralnego w okresie 6-8 tygodni. W badaniach doświadczalnych wykazano, że stężenie miedzi we włosach koreluje z zawartością miedzi w wątrobie, sercu i nerkach, a zawartość cynku we włosach koreluje z jego stężeniem w kościach. Song i wsp. wykazali związek pomiędzy stężeniem magnezu i wapnia w surowicy z gęstością kości u kobiet.
Uniwersytet Przyrodniczy oraz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu przeprowadziły badanie, polegające na analizie pierwiastkowej włosów, w celu oceny stanu odżywienia wybranymi składnikami mineralnymi kobiet. W badaniu wzięło udział 106 kobiet w wieku od 18 do 70 lat. Kobiety podzielono na grupy wiekowe: grupa od 18 do 30 lat, grupa od 31 do 50 lat oraz grupa od 51 do 70 lat. Kobietom zmierzono masę ciała oraz wzrost i obliczono wskaźnik BMI. Dodatkowo na podstawie ankiety zebrano informacje na temat zażywania suplementów diety, stosowanych leków, w tym antykoncepcyjnych, palenia papierosów, przebytych ciąż oraz występujących chorób przewlekłych. (…).
Podaż składników mineralnych z codzienną racją pokarmową wyliczono za pomocą programu Dietetyk. Do analizy włosów wykorzystano próbki włosów pobranych z sześciu miejsc głowy. (…). Zawartość wapnia, magnezu, żelaza, cynku i miedzi oznaczono metodą atomowej spektrofotometrii absorpcyjnej. Dokładność metody sprawdzono z użyciem certyfikowanego materiału referencyjnego. Dokładność metody wynosiła: 95%, 99%, 94%, 99% i 102% odpowiednio dla Ca, Mg, Fe, Zn i Cu. (…).
Na podstawie badań stwierdzono, że podaż składników mineralnych w całkowitej racji pokarmowej kobiet w trzech analizowanych grupach wiekowych była porównywalna. Wykazano, że podaż wapnia, żelaza i magnezu u wszystkich badanych kobiet była poniżej wartości rekomendowanych. Uzyskane zakresy stężeń żelaza, cynku i miedzi we włosach kobiet mieściły się w zakresach referencyjnych ustalonych na podstawie danych literaturowych, natomiast stężenia wapnia i magnezu przekraczały te zakresy. Wykazano podobne wartości stężeń wapnia, magnezu, żelaza i cynku we włosach kobiet z różnych grup wiekowych. Wraz z wiekiem kobiet malało natomiast stężenie miedzi we włosach. Wykazano, że w grupie kobiet w wieku 31-50 lat oraz 51-70 lat zawartość miedzi we włosach jest znacząco niższa aniżeli u kobiet młodszych – w wieku 18-30 lat. Warto jednak zauważyć, że stężenie wapnia i magnezu wzrastało z wiekiem kobiet a stężenie żelaza i cynku malało. (…).
Wyniki wielu badań wskazują na zbyt niskie spożycie wapnia, magnezu i żelaza przez kobiety, szczególnie w wieku rozrodczym. W niniejszych badaniach podaż wapnia u wszystkich kobiet, zarówno młodszych jak i starszych była znacznie poniżej wartości rekomendowanej. Spożycie żelaza było szczególnie niskie u kobiet w wieku reprodukcyjnym i wynosiło około 50% zalecanej normy. Inni autorzy również stwierdzili niską podaż wapnia w diecie kobiet, dodatkowo zaobserwowano, że spożycie tego pierwiastka maleje wraz z wiekiem. W związku z powyższymi obserwacjami, Włodarek i wsp. sugerowali konieczność wprowadzenia suplementacji wapniem przy niedostatecznym spożyciu produktów mlecznych, szczególnie w starszych grupach wiekowych.
Niedobór żelaza w całodziennych racjach pokarmowych kobiet w wieku rozrodczym jest zjawiskiem powszechnym, na co wskazują wyniki wielu badań krajowych i zagranicznych. Niskie spożycie żelaza jest związane z ryzykiem rozwoju anemii u kobiet, szczególnie przy jego małej biodostępności z produktów. (…).
Na podstawie przeprowadzonych badań zaobserwowano istotnie niższą zawartość miedzi we włosach kobiet po 30 roku życia w porównaniu z kobietami młodszymi. Wlazlak i wsp. również wykazali spadek stężenia miedzi we włosach wraz z wiekiem kobiet. Na uzyskane wyniki wpływ mogły mieć choroby przewlekłe, których częstsze występowanie stwierdzono u kobiet starszych. Wiadomo, że niektóre leki stosowane w chorobach przewlekłych takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, osteoporoza mogą zaburzać gospodarkę mineralną. Poza tym duży odsetek kobiet w grupie wiekowej 31-50 lat zażywał leki antykoncepcyjne, które mogą obniżać poziom miedzi w organizmie. Deeming i Weber oraz Suliburska i Krejpcio wykazali niższe stężenie miedzi we włosach kobiet zażywających hormonalne leki antykoncepcyjne. Poza tym na stan odżywienia składnikami mineralnymi mogą mieć wpływ również przebyte ciąże i karmienie piersią. Przeważająca większość badanych kobiet po 30 roku życia była przynajmniej raz w ciąży, co mogło przyczynić się do obniżenia zasobów mineralnych w organizmie. Wspomniane czynniki mogły mieć również wpływ na obniżanie się z wiekiem zawartości żelaza we włosach, co również zaobserwowano w niniejszym badaniu.
Wnioski
1. Spożycie wapnia i magnezu jest niewystarczające u kobiet w wieku 18-70 lat.
2. Podaż żelaza w całodziennych racjach pokarmowych jest zbyt niska u kobiet w wieku 18-50 lat.
3. Średnie stężenia składników mineralnych we włosach kobiet w wieku 18-70 lat mieszczą się w zakresie wartości referencyjnych przyjętych dla populacji polskiej.
4. Zawartość miedzi we włosach kobiet w grupie wiekowej 31-70 lat jest niższa aniżeli u kobiet młodszych.
Joanna Suliburska, Ewelina Król, Halina Staniek i Rafał W. Wójciak, Julita Reguła, Katarzyna Marcinek, Zbigniew Krejpcio, Ocena stanu odżywienia wapniem, magnezem, żelazem, cynkiem i miedzią kobiet w wieku 18-70 lat na podstawie analizy włosów, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2015, 96(2): 444-447.
