Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest przewlekłą, układową chorobą tkanki łącznej o podłożu immunologicznym i nieznanej etiologii. Charakteryzuje się przewlekłym postępującym procesem zapalnym błony maziowej symetrycznych stawów. Charakterystycznymi objawami RZS jest symetryczny ból i obrzęk stawów rąk, nadgarstków i stóp, rzadziej dużych stawów, np. kolanowych lub barkowych. Sztywność poranna o różnym czasie trwania, zwykle ponad godzinę, jest niemal zawsze objawem zapalenia stawów. We wczesnym okresie choroby zajęte są stawy nadgarstkowe, palców, kolanowe i stawy stóp. W późniejszym okresie dochodzi do zajęcia stawów barkowych, łokciowych i biodrowych.
Epidemiologia
Średnio 1% populacji światowej cierpi na RZS. W Polsce na RZS choruje od 0,5 do 2% osób, co oznacza, że choroba jest przyczyną niepełnosprawności i/lub inwalidztwa u 400-600 tys. ludzi. RZS występuje w różnym wieku. Pierwsze objawy notowane są już między 25 a 35 rokiem życia. Największa zapadalność przypada na 4 i 5 dekadę życia. Choroba 3 do 4 razy częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Ryzyko wystąpienia choroby u krewnych osób chorych na reumatoidalne zapalenie stawów wynosi 4% dla rodzeństwa, około 4,7% dla krewnych pierwszego stopnia (rodzic/dziecko) i około 1,9% dla krewnych drugiego stopnia (…).Terapia chorych na RZS musi mieć charakter kompleksowy. Powinna obejmować: farmakoterapię, rehabilitację, fizjoterapię, psychoterapię, terapię zajęciową oraz edukację chorego i jego rodziny. (…).
Rodzaje diet w przebiegu RZS
W obszarze badań nad wpływem określonego sposobu żywienia na przebieg RZS znajdują zastosowanie metody dietetyczne, takie jak:
– dieta śródziemnomorska – dieta charakterystyczna dla krajów regionu Morza Śródziemnego. Opiera się na produktach pochodzenia roślinnego, oliwie z oliwek, rybach, drobiu i mlecznych produktach fermentowanych. Na właściwości powyższej diety rzutuje udział składników pokarmowych, tj. mało nasyconych kwasów tłuszczowych, dużo jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Dużo naturalnych antyoksydantów i błonnika pokarmowego;
– dieta wegetariańska – sposób odżywiania oparty na produktach roślinnych z udziałem produktów mlecznych (laktowegetarianizm), produktów mlecznych i jaj (laktoowowegetarianizm), nabiału oraz drobiu i ryb (semiwegetarianizm). Do zalet tej diety należy zaliczyć niższą gęstość energetyczną a wysoką gęstość odżywczą pożywienia. Ograniczenie podaży tłuszczu z jednoczesnym zwiększeniem udziału jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, niska zawartość cholesterolu. Wegetarianie, oprócz stosowania diety bezmięsnej, unikają picia alkoholu, kawy, palenia tytoniu, zwracają większą uwagę na uprawianie aktywności fizycznej;
– dieta wegańska – dieta wykluczająca spożywanie wszystkich rodzajów mięs (w tym drobiu, ryb, owoców morza) oraz wszelką żywność pochodzenia zwierzęcego, w tym mleko, nabiał, jaja i żelatynę. Niektórzy weganie wykluczają z diety także miód, uważając go za produkt pochodzenia zwierzęcego. Korzyści prozdrowotne: redukcja podaży energii, niska zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, natomiast wysoka podaż jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, magnezu, potasu, witaminy C i E, folianów, flawonoidów, karotenoidów oraz błonnika. (…).
Dieta śródziemnomorska vs. dieta standardowa
Przeprowadzono badania, w których porównano wpływ diet śródziemnomorskiej i standardowej na organizm osób chorych na RZS. Na początku badania nie zaobserwowano różnic pomiędzy grupą stosującą dietę śródziemnomorską (MD) i grupą kontrolną. Pod koniec 3 tygodnia badania odnotowano poprawę stanu zdrowia zarówno w grupie MD, jak i grupie kontrolnej w stosunku do spadku aktywności choroby. Dodatkowo w obu grupach odnotowano zmniejszenie bólu, sztywności porannej i liczby trombocytów. Po 6 tygodniach, aktywność choroby powróciła do poziomu wyjściowego na początku badania. W obydwu grupach wykazano rozbieżne zmiany od wartości wyjściowych. Pod koniec badania (12 tydzień) u pacjentów z grupy MD odnotowano poprawę w stosunku do trzech z czterech zmiennych w porównaniu z wartościami wyjściowymi. Aktywność choroby uległa zmniejszeniu. Subiektywna ocena stanu zdrowia uległa poprawie i była wyższa u pacjentów stosujących MD w porównaniu do grupy kontrolnej. Łącznie u 15 pacjentów z grupy MD wykazano umiarkowaną lub lepszą poprawę stanu zdrowia ze zmniejszeniem aktywności choroby. Dla porównania w grupie kontrolnej ww. wynik uzyskano u 6 pacjentów. Z kolei pogorszenie stanu zdrowia ze wzrostem aktywności choroby uzyskano u 2 pacjentów z grupy MD i 5 z grupy kontrolnej.
W 12 tygodniu obserwacji w grupie MD zaobserwowano istotną statystycznie poprawę stanu zdrowia w porównaniu z danymi wyjściowymi.
Omega-3 vs. placebo
W większości badań wykazano korzyści wynikające z przyjmowania omega-3. Wśród nich najczęściej wymieniano: zmniejszenie czasu trwania sztywności porannej, zmniejszenie liczby tkliwych i obrzękniętych stawów, zmniejszenie bólu stawów, wydłużenie czasu do wystąpienia zmęczenia po przebudzeniu, poprawa siły uścisku, zmniejszenie aktywności choroby (oceniona przez lekarza lub pacjenta).
Dieta wegetariańska/wegańska/śródziemnomorska vs. dieta standardowa
Wykazano, że dieta wegetariańska (czas trwania 13 miesięcy) poprzedzona krótkotrwałą głodówką zmniejsza ból (w skali od 0 do 10) o 1,89 pkt w stosunku do diety standardowej. Nie odnotowano poprawy w odniesieniu do komponenty fizycznej i sztywności porannej. Wykazano też, że dieta śródziemnomorska (czas trwania 12 tygodni) zmniejsza ból (w skali od 0 do 100) o 14,00 pkt w stosunku do diety standardowej (…).
Niniejsza analiza wykazała, że obok farmakoterapii istotną rolę w leczeniu pacjentów z RZS odgrywa dieta. Istnieją dowody naukowe wskazujące na wpływ stosowania diety (w tym śródziemnomorskiej, wegetariańskiej, wegańskiej) na modyfikacje przebiegu choroby, a w konsekwencji poprawę jakości życia pacjentów. Dieta śródziemnomorska spośród diet alternatywnych stanowi „złoty standard” w poprawie parametrów oceniających aktywność RZS. Spośród alternatywnych metod leczenia najskuteczniejsza wydaje się dietoterapia mająca zastosowanie zarówno w łagodzeniu powikłań wynikających z samego przebiegu choroby, jak i działań niepożądanych leków.
Farmakoterapia jest nieodłącznym elementem leczenia RZS, większość leków stosowanych w terapii wykazuje działania uboczne na organizm pacjenta poprzez wpływ na sposób żywienia i odżywienia pacjenta z RZS. Najbardziej istotne klinicznie zmiany w przewodzie pokarmowym wynikają z podawania NLPZ. Następuje wzrost przepuszczalności błony śluzowej jelita cienkiego, powstają stany zapalne naczyń, mikrokrwawienia z wtórną niedokrwistością oraz nadmierna utrata białka z hipoalbuminemią. Istotna w tym przypadku jest odpowiednia podaż z dietą żelaza, kwasu foliowego oraz witaminy C, B6 i B12.
Również terapia sterydami może wywierać negatywny wpływ na układ kostno-szkieletowy. Zalecane jest zwiększone spożycie produktów żywnościowych bogatych w wapń i witaminę D, ewentualna suplementacja jako profilaktyka późniejszych powikłań układu kostnego (osteoporoza) wywołanych leczeniem sterydami. (…)
Tomasz Tatara, Patrycja Snakowska, Rola diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów – przegląd systematyczny badań, Medycyna Rodzinna, 2015, 2(18), s. 70-78.
